Catenaccio là gì? Lịch sử, lối đá và phong cách phòng ngự đặc sản của người Italia

Bóng đá được ca tụng là môn thể thao vua của thế giới. Để có thể chơi tốt môn thể thao này, chiến thuật chính là yếu tố tiên quyết bên cạnh chất lượng của cầu thủ trên sân. Một trong những chiến thuật bóng đá vĩ đại nhất từng làm chao đảo làng túc cầu được giới thiệu trong bài viết này chính là Catenaccio.

Vậy cụ thể chiến thuật Catenaccio là gì và lối chơi này lợi hại như thế nào mà đã trở thành đưa bóng đá Ý trở thành thế lực không thể ngăn cản tại châu Âu và thế giới. Cùng BongDa INFO khám phá ngay sau đây.

Tìm hiểu về Catenaccio là gì?

Khi nhắc về đất nước Ý xinh đẹp, bên cạnh những tháp Tháp nghiêng Pisa hay món mỳ Ý trứ danh thì Catenaccio cũng được coi là "đặc sản" của người Ý. Mặc dù thực tế là Ý không phải là nước đầu tiên khai sinh và áp dụng lối đá này.

Catenaccio là phong cách chiến thuật được cho là tiêu cực nhất trong lịch sử, với mục tiêu chủ đạo là phòng thủ. Nếu đội bóng của bạn không bị thủng lưới thì chắc chắn bạn sẽ có được 1 điểm số trong tay.

Catenaccio trong tiếng Ý có nghĩa là cái chốt cửa, nói như vậy đủ thấy được lối chơi này thiên về phòng ngự đến như thế nào, hầu như trong thời đại hoàng kim của minh, “chốt cửa” Catenaccio ngăn chặn mọi đường bóng đến khung thành và khiến mọi cơ hội của đối thủ đều trở thành công cốc.

Nguồn gốc của Catenaccio 

Từ “chốt cửa” của những người Thụy Sĩ

Catenaccio được sử dụng rộng rãi ở Ý bắt đầu từ những năm 1940 và đạt đến đỉnh cao vào những năm 1960. Tuy nhiên, nhiều năm trước đó, đã có một câu lạc bộ Thụy Sĩ sử dụng cách chơi mà sau đó trở thành đặc điểm cốt yếu của đội hình trong lối đá Catenaccio là gì. Đó chính là sử dụng một cầu thủ phòng ngự để chơi phía sau các hậu vệ và phía trước thủ môn với khả năng bao quát, bọc lót cho mọi sơ hở của hàng phòng ngự.

Karl Rappan chính là cái tên đầu tiên khai sinh ra lối đá này. Khi cầm quyền tại câu lạc bộ Thụy Sĩ Servette vào cuối những năm 1930, HLV Rappan hiểu rằng cách duy nhất để một nhóm cầu thủ bán chuyên nghiệp như Servette có thể chơi vượt quá khả năng của họ là tạo ra một hệ thống phù hợp. Phương pháp này có thể không chỉ phát huy những gì tốt nhất của các cá nhân, mà còn có thể làm cho sức mạnh thực sự của đội lớn hơn sức mạnh tổng hợp của 11 cầu thủ.

Cuối cùng ông đã phát hiện ra một chiến thuật có thể đạt được những điều tuyệt vời như vậy. Bằng cách đưa hai tiền vệ xuống phòng ngự trong sơ đồ 2-3-5 vốn vẫn đang thịnh hành ở Thụy Sĩ lúc bấy giờ. Những tiền vệ này vẫn có thể tấn công, nhưng trách nhiệm chính của họ là ngăn chặn các tiền vệ cánh đối phương. Hai hậu vệ từ hệ thống trước đây giờ đã phát triển thành những trung vệ thực sự. Tuy nhiên, một trong số họ sẽ lùi xuống thấp hơn để che chắn khi người còn lại lao lên cản phá.

Đến sơ đồ đội hình 2-3-5 và verrou của Rappan

Trong tiếng Thụy Sĩ, cầu thủ lùi xuống chơi trong vai trò bọc lót cho hàng phòng ngự được gọi là verrouiller, còn hệ thống chiến thuật của HLV người Thụy Sỹ Rappan được gọi là verrou. Verrou có nghĩa là vít hoặc chốt trong tiếng Thụy Sĩ.

Nhờ chiến thuật bóng đá đặc biệt này, Rappan đã giành được hai danh hiệu quốc gia với một đội bóng tầm trung như Servette và năm danh hiệu khác với Grasshoppers. Tuy nhiên, thành tích đáng chú ý nhất của Rappan đến với đội tuyển quốc gia Thụy Sĩ.

Thụy Sĩ vẫn là một trong những đội bóng trung bình yếu ở Trung Âu khi ông nắm quyền vào năm 1937, với thành tích 4 chiến thắng, 3 trận hòa và 25 thất bại trong 32 trận đấu ở Cúp Dr Gero. Nhưng ngay từ khi cầm quân tại đội tuyển quốc gia, Rappan đã ngay lập tức để lại những dấu ấn đậm nét khi áp dụng hệ thống verrou và nhanh chóng đạt được thành quả khi giúp Thụy Sĩ giành quyền đến World Cup 1938. Cùng với Rappan, Thụy Sĩ đánh bại Anh 2-1 trong trận giao hữu trước thềm World Cup, vượt qua Đức ở vòng đầu tiên và chỉ chịu thua Hungary hùng mạnh ở vòng hai.

Cho tới Salernitana của Gipo Viani

Một người đàn ông đang đi dạo dọc theo bãi biển tại một cảng nhỏ trên cảng Tyrrhenian vào một buổi sáng tháng 7 năm 1946. Ông gần như bị nuốt chửng trong tiếng ồn ào náo nhiệt của một buổi sáng bình thường ở cảng, nơi những con mòng biển sà vào đầu của thuyền đánh cá, trong khi ngư dân hò hét để kéo lưới đầy đủ trên thuyền.

Sau đó, một hình ảnh thực sự thu hút sự chú ý của người đàn ông này, khiến ông ta như bừng tỉnh. Một nhóm ngư dân đang đưa một chiếc lưới đầy cá lên, tiếp theo là một chiếc lưới khác. Tấm thứ hai đóng vai trò là tấm che, bọc lót cho tấm thứ nhất: nếu một con cá may mắn thoát khỏi tấm lưới đầu tiên, nó sẽ rất khó thoát khỏi tấm lưới thứ hai. Để rồi một ý tưởng tưởng chừng như đơn giản nhưng đã tạo nên bước ngoặt của thế giới bóng đá chính là khái niệm đưa một hậu vệ chơi theo dạng tự do đúng nghĩa với nhiệm vụ bọc lót ngay phía sau cho hàng phòng ngự và che chắn trước khung thành của thủ môn.

Người đàn ông đó chính là Gipo Viani, huấn luyện viên trưởng của Salernitana, một đội bóng khi đó vẫn đang ngụp lặn trong khủng hoảng tại giải hạng 2 Italia (Serie B) khi hàng thủ liên tục để đối phương khoan thủng và bắn phá liên tục.

Sự ra đời của Catenaccio: “Tấm lưới thứ hai” của Gipo Viani

Viani quyết định giới thiệu khái niệm hậu vệ tự do của mình cho đội sau buổi sáng định mệnh đó trên bến tàu, và nó đã thành công ngay lập tức. Salernitana giành quyền đến Serie A vào cuối mùa giải 1946/47 với tư cách là câu lạc bộ hạng hai có hàng thủ tốt nhất trong hệ thống của liên đoàn bóng đá Ý.

Thành công của Salernitana đã truyền cảm hứng cho các câu lạc bộ khác ở Ý, đặc biệt là những câu lạc bộ nhỏ hơn, sử dụng một chiến lược phòng ngự tương tự. Họ bố trí một hậu vệ chơi tự do ở phía sau bằng cách kéo xuống một cầu thủ chạy cánh trong sơ đồ thịnh hành lúc bấy giờ là W-M và cho phép một trong những trung vệ lùi về phía sau lưng hàng thủ hoạt động như con thoi. Để rồi dần dần từ đó Catenaccio là gì được biết đến như một xu hướng chiến thuật không thể ngăn cản.

Nereo Rocco chính là huấn luyện viên thành công nhất đã sử dụng "Catenaccio thế hệ đầu tiên." Rocco sau đó đã dẫn dắt AC Milan đến hai chức vô địch Champions League, nhưng chính thời gian cầm quân cho câu lạc bộ địa phương Triestina đã tạo nên phong cách huấn luyện của chiến lược gia này.

CLB Triestina là một mớ hỗn độn khi Rocco lên nắm quyền vào năm 1947. Câu lạc bộ này đã kết thúc mùa giải ở vị trí cuối cùng và chỉ có thể tiếp tục ở Serie A vì ... nài nỉ và xin xỏ. Thật khó tin đúng không nhưng đó là thực tế tại bóng đá Ý những năm 1950.

Tuy nhiên, bỏ lại sau lưng những thất bại tủi nhục, ngay trong mùa giải đầu tiên của đội bóng với Rocco, Triestina đã bất ngờ đứng thứ hai và tiếp tục nằm trong top 8 trong hai mùa giải tiếp theo tại hạng đấu cao nhất nước Ý nhờ chiến thuật phòng ngự Catenaccio. Ảnh hưởng của Rocco có thể được thể hiện ở việc sau khi anh rời Triestina, đội bóng đã tụt xuống vị trí thứ 15, mặc dù được dẫn dắt bởi một huấn luyện viên nổi tiếng khác là Bela Guttmann.

Đỉnh cao của Catenaccio: Đế chế Inter vĩ đại

Mặc dù được sử dụng rộng rãi và phổ biến nhưng Catenaccio vẫn bị coi là lối chơi chỉ dành cho kẻ yếu. Về cơ bản, đó là một chiến lược được sử dụng bởi các đội nhỏ để che giấu điểm yếu của họ, phá vỡ lối chơi của đối thủ và chờ đợi thời cơ trừng phạt sai lầm của đối thủ.

Catenaccio không được thừa nhận là vũ khí mạnh mẽ để đạt được đỉnh cao cho đến khi huấn luyện viên Alfredo Foni áp dụng cho Inter Milan. Ngày đó trong đội hình của đội bóng sọc xanh đen thành Milan có Gino Armano là cầu thủ chạy cánh thường xuyên lùi về đảm nhận vai trò phòng thủ đầu tiên của bóng đá Ý và Ivano Blason là libero đời đầu xuất sắc nhất. Blason thường bắt đầu trận đấu bằng cách kẻ một đường ngang trên sân và tuyên chiến với các tiền đạo đối phương rằng nếu mảy may có ý định vượt qua đường kẻ ngang này anh sẽ triệt hạ họ một cách không thương tiếc.

Inter Milan đã đánh bại Juventus để giành Scudetto vào năm 1952/53. Họ chỉ ghi được 46 bàn sau 34 trận, kém 27 bàn so với kỷ lục của Juventus. Tuy nhiên, họ đã thành công nhờ hàng thủ chắc chắn khi chỉ để lọt lưới 24 bàn (mùa trước, Juventus để thủng lưới 34 bàn khi giành Scudetto). Trong mùa giải 1952-53, Inter thắng tám trận với tỷ số tối thiểu 1-0, trong khi có thêm bốn trận hòa 0-0. Bất chấp những lời chỉ trích, Inter Milan mùa đó vẫn được coi là đã bắt đầu một cuộc cách mạng vĩ đại.

Phù thủy người Argentina Helenio Herrera

Dù Inter dưới triều đại của Foni không kéo dài được lâu nhưng thành tích đáng ngạc nhiên đã chứng minh rằng đội hình này và Catenaccio có một “mối lương duyên” bẩm sinh. Chính thành công của Inter của Foni mùa giải 1952/53 đã tạo tiền đề để người kế nhiệm ông sau này là huấn luyện viên Helenio Herrera đã biến nghệ thuật phòng ngự Catenaccio là gì thành bất tử và tạo ra đế chế “Grande Inter” với ba danh hiệu Scudetto và hai Champions League liên tiếp trong thời đại của mình.

Trên thực tế, Herrera không có kế hoạch sử dụng Catenaccio trong mùa giải đầu tiên của mình với tư cách là huấn luyện viên Inter Milan. Bởi vì trước đó, ông đã gặt hái rất nhiều thành công ở Tây Ban Nha với Atletico Madrid và Barcelona cùng phong cách tấn công rực lửa của mình. Đặc biệt trong thời gian cầm quyền tại đội chủ sân Camp Nou, Herrera đã giúp Barcelona ghi đến 96 bàn khi vô địch La Liga 1958/59, và 86 bàn vào mùa tiếp theo.

Tuy nhiên, sau khi Inter không giành được Scudetto dù đã ghi rất nhiều bàn thắng trong hai mùa giải đầu tiên của Herrera, chủ tịch Angelo Moratti của Inter đã bắt đầu cân nhắc ý định sa thải ban huấn luyện. Nên nhớ rằng, Moratti không được coi là một ông chủ kiên nhẫn: ông đã sa thải 12 huấn luyện viên 5 năm trước khi Herrera đến! Ngoài ra, Moratti đã liên lạc với một huấn luyện viên khác. Herrera buộc phải thay đổi phương án tiếp cận trận đấu của mình và sự lựa chọn của ông là chiến thuật Catenaccio sau đó đã trở thành lịch sử.

Ý tưởng về Catenaccio là gì của Herrera rất rõ ràng. Ông kéo một tiền vệ lùi xuống và đặt anh ta vào vị trí hậu vệ quét phía sau lưng hàng thủ và giải phóng nhiệm vụ phòng ngự cho hậu vệ cánh trái để anh ta có thể tham gia tấn công thường xuyên. Khi tấn công, tất cả các cầu thủ đều phải cố gắng đưa bóng theo trục dọc đến khung thành đối thủ càng nhanh càng tốt, tối ưu nhất là chỉ cần 3 đường chuyền. Trong khi đó các cầu thủ hậu vệ cánh có thể thoải mái dâng cao vì khi đó nếu bóng có bị đối phương cướp mất thì với những đường chuyền theo trục dọc cũng không gây quá nhiều nguy hiểm như các đường chuyền ngang.

Đội trưởng Armando Picchi là người chơi ở vị trí libero trong sơ đồ chiến thuật Catenaccio của Helenio. Picchi ngoài nhiệm vụ bọc lót cho hàng thủ còn đảm nhiệm vai trò điều phối lối chơi của Inter với khả năng chuyền bóng và nhãn quan tuyệt vời. Giacinto Facchetti là hậu vệ trái, công việc chính của anh là tham gia tấn công và ... ghi bàn. Bên hành lang cánh đối diện, Jair chơi trong va trò một tiền vệ nhưng thường xuyên lùi về hỗ trợ hàng phòng ngự.

Chiến thuật Catenaccio của Inter: Phòng ngự và tấn công

Dưới thời Herrera, lối chơi thường thấy của Inter là lùi đội hình thấp, khuyến khích đối phương dâng cao, hứng chịu mọi sức ép trước khi tung ra những pha phản công nhanh. Khi cầm bóng, họ thường đưa bóng rất nhanh cho Luis Suarez, người sẽ thực hiện những đường chuyền dài và chính xác cho Mazzola hoặc tiền đạo. Ngoài ra, họ sẽ chuyền bóng cho Facchetti bên cánh trái, người sẽ khai thác khoảng trống đối phương để lại bằng tốc độ.

Với cách chơi Catenaccio là gì vô cùng khó chịu này, Inter đã dễ dàng vô địch Serie A vào các năm 1963, 1965 và 1966, nhưng chỉ bị mất chức vô địch vào tay Bologna mùa giải 1964 sau trận play-off. Họ vô địch Champions League hai năm liên tiếp 1964 và 1965, tiến vào trận chung kết năm 1967. Nhiều CLB tấn công giỏi lúc bấy giờ như Benfica với Eusebio vĩ đại đã phải “bó tay” toàn tập trước Catenaccio của Inter.

Bất chấp thành công vĩ đại của mình nhưng Inter của Herrera thường xuyên bị giới mộ điệu chỉ trích vì lối đá Catenaccio tiêu cực và có phần hắc ám của mình. Mặc dù Herrera luôn phản đối kịch liệt điều này khi cho rằng trong đội hình của Inter ngày ấy, ngay cả một hậu vệ trái như Facchetti cũng có thể ghi nhiều bàn thắng như một tiền đạo. Nhưng có một câu nói cực kỳ kinh điển trong bóng đá rất đúng trong trường hợp này: “Kẻ mạnh chưa chắc đã chiến thắng, nhưng kẻ chiến thắng chắc chắn là kẻ mạnh.”

Giai đoạn thoái trào của Catenaccio

Theo quy luật tự nhiên của sự phát triển, chiến thuật Catenaccio là gì sau một giai đoạn cực thịnh cũng đến thời kì thoái trào. Sau trận thua 1-2 trước Celtic trong trận chung kết Champions League năm 1967, Inter của Herrera cùng Catenaccio bắt đầu sụp đổ.

Catenaccio không còn thích hợp vì nhiều lý do có thể kể đến:

Đầu tiên là sự tiến hóa không thể tránh khỏi của bóng đá. Khi một hệ thống gây ra một cơn bão, một hệ thống khác chắc chắn sẽ được tạo ra để chống lại nó. Totalvoetball chính đã lối chơi đã khắc chế và góp phần bóp nghẹt lối đá Catenaccio. TotalVoetball, thường được gọi với cái tên quen thuộc là bóng đá tổng lực, yêu cầu người chơi liên tục đổi vị trí, khiến cách chơi bóng một kèm một như Catenaccio hoàn toàn thất thủ.

Thứ hai là sự phát triển về thể chất và kỹ thuật của các cầu thủ. Trong suốt thời kỳ đỉnh cao của Catenaccio, phương pháp duy nhất để có được bàn thắng là đi bóng qua hàng thủ và tiếp cận gần thủ môn đội bạn để ghi bàn. Nhưng rồi, huyền thoại Gerd Mueller của Bayern Munich đã thay đổi mọi thứ với khả năng tung ra những cú sút xa uy lực từ ngoài vòng cấm. Cũng vì lý do đó, Mueller được mệnh danh là “kẻ dội bom”.

Cuối cùng là sự thay đổi về phương pháp chấm điểm. Trước đây, mỗi chiến thắng chỉ có giá trị hai điểm, nhiều hơn một điểm so với một trận hòa, và điều này đã đẩy các đội chơi để hòa, đặc biệt là trong những chuyến hành quân xa nhà. Nhưng sau đó một chiến thắng có giá trị ba điểm, điều này khiến các câu lạc bộ buộc phải chơi tích cực hơn, ngay cả khi phải chơi những trận đấu khó khăn trên sân khách.

Sau Herrera, đã có một vài đội sử dụng Catenaccio, nhưng không mấy thành công.

Ưu nhược điểm của chiến thuật Catenaccio

Ưu điểm

Hàng phòng ngự hai lớp của Catenaccio khiến đối thủ khó ghi bàn. Ngay cả khi đối thủ có vượt qua hai lớp phòng ngự vững chắc, họ vẫn còn phải đối mặt với libero và thủ môn để có thể ghi bàn.

Vị trí libero rất quan trọng trong các trận đấu nếu đội đối phương có một tiền đạo mạnh. Bằng cách theo kèm sát sao với tiền đạo, libero khiến cầu thủ này không có bóng để chơi và có rất ít khoảng trống để thể hiện khả năng tấn công của mình.

Catenaccio là nền tảng tuyệt vời cho lối chơi phòng ngự phản công. Để chọc thủng lưới Catenaccio, đối thủ sẽ phải bổ sung nhiều cầu thủ hơn cho mặt trận tấn công, dẫn đến hàng thủ yếu vì thiếu nhân sự. Điều này trở thành điểm yếu chết người trong những đường phản công của đối thủ.

Theo khái niệm Catenaccio là gì, có thể thấy Catenaccio là một lối chơi phù hợp với các đội bóng nhỏ khi có thể hạn chế những thiết sót về mặt kỹ năng của người chơi bằng sự chặt chẽ của toàn bộ hệ thống. Đặc biệt trong những tình huống phải chơi trong thế thiếu người, Catenaccio cũng cực kì hiệu quả.

Lối đá Catenaccio là tiền đề tạo nên những hậu vệ huyền thoại của bóng đá thế giới và đặc biệt là những hậu vệ người Italia, nổi bật nhất là những danh thủ Paolo Maldini, Gaetano Scirea, Claudio Gentile và Alessandro Costacurta.

Nhược điểm

Catenaccio đã lỗi thời khi các đội giành được nhiều điểm hơn cho một trận thắng (3 điểm so với 2).

Catenaccio về cơ bản rất thiên về phòng thủ, là lối chơi phòng ngự tiêu cực khi bố trí số đông nhân sự ở hàng thủ. Các câu lạc bộ lớn sẽ không thể chơi Catenaccio vì nó sẽ hạn chế phát huy khả năng của các cầu thủ tấn công.

Catenaccio yêu cầu chơi một chọi một. Khi các cầu thủ đối phương liên tục hoàn đổi vị trí, đội hình của Catenaccio sẽ trở nên rối loạn.

Hơn nữa, Catenaccio được xem là lối chơi phản bóng đá và bị chỉ trích cực lớn từ người hâm mộ vì giết chết cảm xúc của họ.

Lời kết

Như vậy là Bóng Đá INFO đã giúp bạn tìm hiểu về Catenaccio là gì? Một trong những chiến thuật bóng đá nổi tiếng nhất trong lịch sử. Bạn hãy nhớ thường xuyên truy cập website của BONGDAINFO nhé, có rất nhiều những kiến thức hữu ích, hấp dẫn về bóng đá được cập nhật thường xuyên. Hơn nữa chúng tôi còn cung cấp các tỷ lệ kèo bóng đá, bài viết soi kèo cũng như tỷ số bóng đá trực tuyến tốt nhất hiện nay.